ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (Παλαιολιθική εποχή - 330 μ.Χ.)

"Αρχέγονος Ελλάς Ήπειρος" έτσι χαρακτηρίζει την περιοχή αυτή του Ελληνισμού ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ.) ενώ ο Αριστοτέλης (4ος αι. π.Χ.) την αποκαλεί "Ελλάδα την αρχαίαν". 
Η Ήπειρος είχε το όνομά της πάντοτε συνδεδεμένο με τη μοίρα του Ελληνισμού 3.000 χρόνια αδιαμφισβήτητης και συνεχούς ελληνικότητας δηλώνουν τα κατάστικτα με αρχαιολογικούς τόπους και μνημεία εδάφη της.

Στην "άπειρον γη" ("άπειρος" = απέραντι είναι η "Ήπειρος" στα δωρικά) έζησε και μεγαλούργησε ο Ελληνισμός στο διάβα της Ιστορίας, αλλά και σήμερα εκεί ζει, αγωνίζεται και αντιστέκεται... 

Όταν οι ιστορικοί αναφέρονται στην «ΉΠΕΙΡΟ» δεν εννοούν μονό τους τέσσερις νομούς της Β.Δ. Ελλάδας, αλλά και τη ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ το τμήμα αυτό της ενιαίας Ηπείρου που λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων βρίσκεται υπό αλβανική κυριαρχία.

Για τον Προκόπιο (6ος αι. μ.Χ.) η Ήπειρος φτάνει ως την Επίδαμνο (Δυρράχιο) «Έλληνες εισίν, Ηπειρώται καλούμενοι, άχρις Επιδάμνου πόλεως, ήπερ επιθαλασσία οικείται». Εκεί, στην Επίδαμνο, τοποθετεί και ο Θουκυδίδης (5ος αι. π.Χ.) τα όρια των Ηπειρωτικών φύλων.

Ο Διονύσιος ο Περιηγητής (1ος αι. π.Χ.) τα προσδιορίζει βορειότερα της Αυλώνας. Το αρχαίο ρητό «Ωρικίην υπέρ αίαν ερείδεται Ελλάδος αρχή» θέλει την Ελλάδα να αρχίζει από τη γη του Ωρικού.

Τέλος ο Στράβων (1ος αι. μ.Χ.) θεωρεί ως όριο Ηπειρωτών και Ιλλυριών το Γενούσο ποταμό και τη γειτονική Εγνατία Οδό, πού ξεκινούσε από το Δυρράχιο και έφτανε στο Βυζάντιο. Αποικία των Κορίνθιων και Κερκυραίων ήταν η Επίδαμνος (Δυρράχιο).

Ηπειρώτες συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώ οι κάτοικοι της Επιδάμνου εμπλέκονται ως Σύμμαχοι των Κερκυραίων και Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η ενότητα του Ηπειρωτικού χώρου (Βορείου και Νοτίου) με τα λοιπά Ελλαδικά είναι έκδηλη και αδιαμφισβήτητη σε ολόκληρη την αρχαιότητα.

Πρώτοι κάτοικοι της Ηπείρου θεωρούνται οι Πελασγοί. Αργότερα εμφανίζονται οι Ίωνες και στη συνέχεια τα δωρικά φύλα που επικρατούν. Κατά το Θεόπομπο (4ος αι. π.Χ.) τα ηπειρωτικά φύλα ήσαν 14 ενώ κατά το Στράβωνα 11, και όλα ελληνικά. 

Θρησκευτικό κέντρο όλων των Ηπειρωτών ήταν το Μαντείο της Δωδώνης προς τιμή του Δία. Στο Δωδωναίο Δία θυσιάζει ο Έλληνας ήρωας Αχιλλέας. Του Δωδωναίου Δία αγάλματα βρέθηκαν σε ολόκληρη τη Β. Ήπειρο. Διαδεδομένη επίσης ήταν η λατρεία του Απόλλωνα, της Αφροδίτης, της Άρτεμης, της Αθηνάς, του Ποσειδώνα, του Διονύσου, του Ασκληπιού, θεοτήτων πού λάτρευε και ο υπόλοιπος Ελληνισμός.

Οι ιστορικές πηγές και η αρχαιολογική σκαπάνη μαρτυρούν την παρουσία ζωντανού Ελληνισμού στο Βουθρωτό (πλησίον Αγ. Σαράντα), Αντιγόνεια (Τεπελένι), Επίδαμνο (Δυρράχιο), Αντιπάτρεια (Μπεράτι), Απολλωνία (Πογιάνι-Φίερι), Βύλλιδα, Αστάκη, Αμαντία (Πλιόσα), Χίμαιρα (Χειμάρρα), Πάνορμο, Φοινίκη, Ογχησμό (Αγ. Σαράντα), Αδριανούπολι - Δρυϊνούπολι, Νυμφαίο, Ωρικό σε ολόκληρο δηλ. το Βορειοηπειρωτικό χώρο. 

Η ενότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Β. Ηπείρου με τη λοιπή Ελλάδα αποδεικνύεται περίτρανα και με την αρχαιολογική σκαπάνη: 
Στην Απολλωνία, αποικία Κερκυραίων και Κορινθίων, έχουν βρεθεί ναοί Απόλλωνα και Άρτεμης ή Ποσειδώνα, ελληνικό θέατρο, Νυμφαίο, αττικά αγγεία και ταφικά ανάγλυφα με σκηνές από την ελληνική μυθολογία, αγάλματα Δωδωναίου Δία, Λυκείου Απόλλωνα, Αθηνάς Παρθένου, Δήμητρας, Ερμή, Απόλλωνα, του Άτλαντα να κρατά στους ώμους του τον Ουρανό, προτομή του Δημοσθένη, νεκρόπολη με πλούσια ευρήματα κ.λπ. 

Στο Βουθρωτό (Άγ. Σαράντα), πού ο Βιργίλιος θέλει να έχει κτισθεί από τον ήρωα του Τρωικού πολέμου Έλενο, βρέθηκαν αρχαία τείχη, Ναός Ασκληπιού, Γυμναστήριο, καταπληκτικό ελληνικό θέατρο, πρυτανείο, κεφαλή του Απόλλωνα, βωμός του Διονύσου, πολλές επιγραφές στα ελληνικά. 

Επίσης στη γειτονική Φοινίκη βρέθηκε θέατρο, τάφοι με σαρκοφάγους, ναός της Αθηνάς, Γυμνάσιο κ.λπ. Ας σημειωθεί ότι η Φοινίκη κρατάει μέχρι σήμερα το αρχαιοελληνικό όνομα της: Φοινίκη πρωτεύουσα της Χαονίας. 
Στη Βύλλιδα (πλησίον Φίερι) αποκαλύφθηκε: περίφημο θέατρο πού συνδυάζει δωρικό και Ιωνικό ρυθμό, γυμναστήριο, στάδιο, ταφικά κτίσματα με μακεδονικές επιδράσεις, αρχαία αγορά, οικία με περίστυλη αυλή με πολύχρωμο ψηφιδωτό, νόμισμα με παραστάσεις Δωδωναίου Δία, της Άρτεμης, του Ηρακλή, του Αχιλλέα ή Μ. Αλεξάνδρου, καθώς και επιγραφές στα Ελληνικά. Και όμως το αλβανικό κράτος, ακολουθώντας τη Σκοπιανή πρακτική, παρουσιάζει τα μνημεία αυτά του Ελληνισμού ως αλβανική πολιτιστική δημιουργία... 

Ηπειρωτική καταγωγή είχε και ο Μακεδόνας βασιλιάς Μ. Αλέξανδρος, από τη μητέρα του Ολυμπιάδα, κόρη του Βασιλιά των Μολοσσών Νεοπτόλεμου Α’. Το Βασίλειο των Μολοσσών, του μεγάλου αυτού ηπειρωτικού φύλου, τον 3ο αι. π.Χ. γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή με το βασιλιά Πύρρο. Ο Πύρρος κατορθώνει να συνενώσει όλα τα ηπειρωτικά φύλα και προσπαθεί να καταλάβει την Ιταλική Χερσόνησο. Η ενιαία Ήπειρος - Βόρεια και Νότια - από τον Αχελώο μέχρι τον Αώο ποταμό, γνωρίζει μέρες δόξας και μεγαλείου. 

Ένα αιώνα όμως αργότερα ακολουθεί η Ρωμαιοκρατία, περίοδος παρακμής και καταστροφής της Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στην ενιαία Ήπειρο.

από το αφιέρωμα της ΣΦΕΒΑ:

Βόρειος Ήπειρος - Ελληνισμός μέσα στον χρόνο