ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ (1431-1912)

Το 1431 τα Ιωάννινα, η πρωτεύουσα της Ηπείρου, καταλαμβάνονται από τους Τούρκους. Οι Χριστιανοί Ηπειρώτες του Βορρά αντιστέκονται με αρχηγό τον «Ηπειρώτη Πρίγκιπα» Γεώργιο Καστριώτη (Σκερντέμπεη). Οι Αλβανοί τον θέλουν Ιλλυρό παρά την κατηγορηματική του δήλωση πού αναγράφεται και σε αλβανικό γραμματόσημο. 

Στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς o Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός υποφέρει: οι Τούρκοι εφαρμόζουν και εδώ τον βίαιο εξισλαμισμό. Οι εξισλαμισθέντες μετατρέπονται σε φανατικούς μουσουλμάνους και μισέλληνες. Εκατοντάδες Νεομάρτυρες κοσμούν το Βορειοηπειρωτικό χώρο αλλά και το φαινόμενο των Κρυπτοχριστιανών της Σπαθίας είναι ιδιαίτερο συγκινητικό. 

Ο Ελληνισμός της Β. Ηπείρου κυριολεκτικά σώζεται με τη δράση των Επισκόπων Δρυϊνουπόλεως Ματθαίου και Αργυροκάστρου Σοφιανού καθώς και του Νεκταρίου Τέρπου. 
Καταλυτική είναι η παρουσία και η προσφορά του ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΑΙΤΩΛΟΥ. Οργώνει την Ήπειρο και ιδιαίτερα τη Β. Ήπειρο κηρύττει Χριστόν εσταυρωμένον και αναστημενον, χτίζει εκατοντάδες σχολεία, στηρίζει την ελπίδα του λαού, κρατά ασβέστη τη φλόγα της Λευτεριάς, μιλά για το «ποθούμενο» - τη λευτεριά - και της Β. Ηπείρου, αυτό δεν του το συγχώρεσαν οι Τουρκαλβανοί που τον απαγχόνισαν στο Κολικόντασι της Β.Ηπείρου (πλησίον Φίερι) στις 24-8-1779.

Τη ζοφερή περίοδο της Τουρκοκρατίας τα 80 μοναστήρια της Β. Ηπείρου αναδείχθηκαν όχι μονό κέντρα λατρείας αλλά και εστίες κοινωνικής πρόνοιας, κέντρα εθνικών εξορμήσεων, ορμητήρια και καταφύγια επαναστατών και προπαντός κέντρα ελληνικής παιδείας: τα περισσότερα Μοναστήρια συντηρούσαν σχολές γραμμάτων και τεχνών. 

Σε «Αθήνα του Βορρά» εξελίχθηκε η Μοσχόπολη Κορυτσάς το 18ο αι. με τη «Νέα Ακαδημία» και προπαντός με το μοναδικό τυπογραφείο σε ολόκληρη την Ανατολή. Σ’ αυτό τυπώνεται το πρώτο αλβανικό λεξικό (μαζί και ελληνικό και βλάχικο). Ας σημειωθεί ότι μέχρι τότε η αλβανική δεν ήταν γραπτή γλώσσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες εγγραμμάτισής της γίνονται από τους πνευματικούς κύκλους της Νέας Ακαδημίας: το πρώτο αλφάβητο της αλβανικής βασιζόταν στο Ελληνικό. Και όμως την ακτινοβολία της Μοσχοπολης ζήλεψαν οι Αλβανοί και την έκαψαν ολοσχερώς... 

Η ένοπλη αντίσταση των Ηπειρωτών στην Τουρκική κατοχή είναι θρυλική: το Σούλι στην Ν. Ήπειρο έμεινε άπαρτο για τέσσερις αιώνες, η Χειμάρρα στη Β. Ήπειρο ανάγκασε τους Τούρκους να της παραχωρήσουν αυτονομία και ιδιαίτερα προνόμια. Δεκάδες οι επαναστάσεις κατά των Τούρκων από τους Βορειοηπειρώτες. Αλλά και στην Ελληνική Εθνεγερσία του 1821 χιλιάδες Βορειοηπειρώτες συμμετείχαν ενεργά. Η Β. Ήπειρος όμως παρέμεινε σκλάβα για ένα αιώνα ακόμα…

Όταν το Ελλαδικό Κρατίδιο, μετά την απελευθέρωση, αρχίζει να οργανώνεται και πάλι τρέχουν να συνδράμουν την ανοικοδόμηση του οι σκλαβωμένοι, τότε, Βορειοηπειρώτες: οι Μεγάλοι Ευεργέτες Χρηστάκης Ζωγράφος (Κεστοράτι Αργυροκάστρου), Απόστολος Αρσάκης (Χοταχόβα Πρεμετής), Σίμων και Γεώργιος Σίνας (Μοσχόπολη Κορυτσάς), Ευάγγελος και Κων/νος Ζάππας (Λάμποβο Αργυροκάστρου), Ιωάννης Μπάγκας (Κορυτσά) κ.λπ. χτίζουν και δωρίζουν στο Ελληνικό Κράτος το Αστεροσκοπείο Αθηνών, τα Αρσάκεια Σχολεία, την Ακαδημία Αθηνών, το Ζάππειο Μέγαρο, για να αναφέρουμε τις γνωστότερες δωρεές.

Δυστυχώς τα χωριά τους παραμένουν και σήμερα εγκαταλελειμμένα.