Η δράση του Ηπειρωτικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως στην περιοχή της Δρόπολης

Γράφει ο ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΟΥΛΙΔΑΣ

* Ο ακάματος ερευνητής και φίλος, Αθανάσιος Δέμος, με τα δύο πολύ ενδιαφέροντα και διαφωτιστικά άρθρα του, που δημοσίευσε πρόσφατα στην εφημερίδα «Πρωϊνός Λόγος», μας ενημέρωσε για την πρωτοποριακή δράση του Ηπειρωτικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Κων/λεως στο σύνολο του Ηπειρωτικού χώρου. Η δράση του Η.Φ.Σ.Κ. επεκτάθηκε και στην ίδρυση Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας (Φ.Α.) σε πολλά χωριά της επαρχίας Δρυϊνουπόλεως (Δρόπολης) του Νομού Αργυροκάστρου. 

Πρωτοστάτης στην ίδρυση της Αδελφότητας υπήρξε ο μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως (και Αργυροκάστρου) Λουκάς (ο Β’, Πετρίδης, 1899-1909). Με τις συχνές επισκέψεις του στην έδρα του Πατριαρχείου, στην Κωνσταντινούπολη, συγκέντρωνε τους εργαζομένους σ' αυτή και καταγόμενους από τα διάφορα χωριά της επαρχίας του. Αυτούς οργάνωνε σε Φιλ. Αδελφότητα του καθενός χωριού ξεχωριστά, με απώτερο σκοπό τη λειτουργία ελληνικού σχολείου στη γενέτειρά τους, όπου δε λειτουργούσε και την απρόσκοπτη λειτουργία του, εφόσον λειτουργούσε, με την παροχή της απαραίτητης υλικής κι όχι μόνο βοήθειας.

Ορισμένα από τα μέλη της Φιλ/κής Αδελφότητας. ήταν εγγεγραμμένα μέλη στον Η.Φ.Σ.Κ.. Αρκετά από τα μέλη τους ήταν ήδη προβεβλημένα από την προσωπικότητάς τους και τη συνολική οικονομική τους επιφάνεια. Τα μέλη αυτά συγκέντρωσαν και τους υπόλοιπους εργαζόμενους του χωριού τους στην Κων/πολη και συσκέπτονταν για τον τρόπο βοήθειας στη γενέτειρά τους. Πρώτος σύμβουλος και βοηθός τους ο μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Λουκάς.
Από το 1900 περίπου άρχισε η υλοποίηση των ενεργειών τους για την ίδρυση της Φιλ/κής Αδελφότητας σε καθένα από τα χωριά της επαρχίας της μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως. Μία τέτοια Αδελφότητα ήταν και η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα των εν Κωνσταντινουπόλει Σωτηριωτών», με την οποία και θα ασχοληθώ εν συντομία.

Στη Σωτήρα Β. Ηπείρου
Το χωριό Σωτήρα είναι το πατρογονικό χωριό και των δύο γονέων μου, χωριό στην Επάνω Δερόπολη της Β. Ηπείρου, με το οποίο ασχολήθηκα κι έγραψα το πρώτο μου πόνημα «Σωτήρα. (Χωριό στην Επάνω Δερόπολη της Β. Ηπείρου). Ιστορία- Τοπωνύμια-Τραγούδια του γάμου. Ιωάννινα 1998».
Η Αδελφότητα των Σωτηριωτών ιδρύθηκε το 1906. Λειτουργούσε με κανονισμό (καταστατικό) που ψηφίστηκε στη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου στις 2 Νοεμβρίου 1906 κι επικυρώθηκε από την Α.Θ. Παναγιότητα τον Πατριάρχη Κων/λεως Ιωακείμ Γ'. Ο κανονισμός της τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Πατριαρχείου το 1907 κι έλαβε τον αριθ. Πρωτ. 6589. Φωτ. κανονισμού
Ο κανονισμός (καταστατικό) αποτελούνταν συνολικά από 12 κεφάλαια και 25 άρθρα, ως εξής:
ΚΕΦ. Α\ Άρθρα 1-4: Σκοπός και σύσταση της Αδελφότητος.
» . Β \ Άρθρο 5: Πόροι της Αδελφότητος.
» . Γ\ Άρθρα 6-11: Διοίκησις της Αδελφότητος.
» . Δ'. » 12-14: Συνεδριάσεις του Συμβουλίου.
» . Ε'. » 15-17: Μέλη της Αδελφότητος.
» . Στ» 18-19: Γενικαί συνεδριάσεις.
» .Ζ'. Άρθρο 20: Περί πανηγύρεως και εκλογής μελών του
Δ. Συμβουλίου.
» . Η'. » 21: Περί σφραγίδος.
» . Θ'. » 22: Περί Ευεργετών και Δωρητών.
» . Γ. » 23: Περί κανονισμού.
» . ΙΑ'. » 24: Περί κιβωτίου. Και
» . IB'. » 25: Περί διαλύσεως της Αδελφότητος. 

Ο κανονισμός υπογράφεται από τα δεκατρία (13) μέλη του Προεδρείου. Προηγείται η υπογραφή του μητροπολίτη: «+ Ο Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως ΛΟΥΚΑΣ» και ακολουθεί η αναγραφή του ονοματεπωνύμου των άλλων δώδεκα (12) μελών του Διοικητικού Συμβουλίου με το αξίωμα του καθενός στο Προεδρείο.

Μετά τον κανονισμό (καταστατικό) αναγράφεται: Στο πρώτο μέρος το ονοματεπώνυμο όλων των Σωτηριωτών, ως «Μέλη της Αδελφότητος εν Κωνσταντινουπόλει», με τον τόπο κατοικίας ή εργασίας του καθενός. Αναγράφονται συνολικά 89 μέλη. Και στο δεύτερο μέρος ως «Μέλη της Αδελφότητος εν τω Εξωτερικώ», δηλ. το ονοματεπώνυμο όλων των Σωτηριωτών που εργάζονται εκτός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αναγράφονται 122 μέλη διασκορπισμένα στις διάφορες πόλεις της μικρής αλλά ελεύθερης τότε Ελλάδας, αλλά και στα διάφορα κράτη του κόσμου, όπως Ρουμανία, Αμερική Μαδαγασκάρη ακόμη και Ινδία.

Γενικό σύνολο των εργαζομένων Σωτηριωτών εκτός Σωτήρας 211. Από τον αριθμό αυτό και μόνον τεκμαίρεται ο πληθυσμός των κατοίκων του χωριού της Σωτήρας αλλά και το ανδρικό εργατικό δυναμικό που βρίσκεται κι εργάζεται εκτός χωριού.
Η Φιλ/κή Αδελφότητα Σωτηριωτών βρισκόταν σε δράση μέχρι το 1927. Το έτος αυτό ο Ατατούρκ έδιωξε πολλούς εργαζόμενους Έλληνες από την Κων/πολη. Μεταξύ αυτών και το σύνολο σχεδόν των Σωτηριωτών, οι οποίοι μετανάστευσαν στις Η.Π.Α.

Το καταστατικό αυτό αποτέλεσε το πρότυπο των Σωτηριωτών, που μετανάστευσαν στην Αμερική (Η.Π.Α.) και δημιούργησαν εκεί το 1928 νέα Αδελφότητα στο Southbridge Mass. Έργο της νέας αυτής Αδελφότητας ήταν η ανέγερση, στο κέντρο του χωριού, νέου διδακτηρίου, τύπου 4/θεσίου, με τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας, αίθουσα τελετών, στη μέση του διδακτηρίου και γραφείο για το διδακτικό προσωπικό.
 Στη στέγη του αντί της ασβεστολιθικής πλάκας, που αφθονεί στην περιοχή, τοποθέτησαν γαλλικό κεραμίδι, (πρωτοφανές για το χωριό αλλά και για όλη την περιοχή της Δερόπολης, κι όχι μόνο), που έφεραν με καράβι στους Αγίου Σαράντα, κι απ' εκεί μεταφέρθηκε στο χωριό. 

Η συνολική δαπάνη του ανήλθε τότε στα 10.000 δολλάρια. 

Το σχολείο αποτέλεσε κόσμημα όχι μόνο στην περιοχή της Δρόπολης αλλά και γενικά της Β. Ηπείρου. Η φήμη του έφθασε μέχρι το Υπουργείο Παιδείας των Τιράνων. Και για να επιβεβαιωθεί η φήμη του αυτή επισκέφθηκε το χωριό το 1938 εκτάκτως και απροειδοποίητα ο ίδιος ο Υπουργός Παιδείας και αφού το θαύμασε είπε:
-«Ε ρε Αντών Πάντο [το όνομα του χωριανού, Ριζαρίτη δασκάλου, και Διευθυντή του σχολείου] οι αμερικάνοι της Σωτήρας με τα δολάρια και συ με το κουμάντο στήσαταν αυτό το σχολείο, ντροπιάσαταν την Αλβανία που τέτοιο δεν βρίσκεται σ' ολόκληρη την Αλβανία...».
Κι έφυγε όπως ήρθε.
***
Στη Σωτήρα, σύμφωνα με πληροφορίες, λειτουργούσε σχολείο από το 1750 περίπου και με δασκάλους τους παπάδες της.
Επισήμως το χωριό είχε εξασφαλίσει άδεια λειτουργίας σχολείου (αρρεναγωγείου) από τα τέλη του 19ου αιώνα, ήτοι από το 1892. Στα αρχεία του χωριού βρέθηκε η χορηγηθείσα άδεια των οθωμανικών αρχών. Στην κορυφή το μονόγραμμα του σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Β', (1876-1909) με το άνθος, επάνω δεξιά, γνώρισμα του σουλτάνου. Στο τέλος υπογράφεται από τον Υπουργό Παιδείας της Αυτοκρατορίας Μεμέτ Αλή-Πασσάς Αιγινή.

Η μετάφραση της άδειας αυτής έχει ως εξής:
Η Ρωμαίικη Μητρόπολη Αργυροκάστρου ζήτησε εγγράφως να διενεργηθεί από μέρους της Διευθύνσεως της Παιδείας η εγγραφή του εκ των Ορθοδόξων σχολείων των προσαρτημένων στο Ρωμαίικο Πατριαρχείο Αρρεναγωγείου, το οποίο λειτουργεί ημερήσιο, ως προκαταρκτική σχολή [δηλ. ως εξωτερικό, όχι ως εσωτερικό με οικοτροφείο] στο χωριό Σωτήρα του Καζά [= υποδιοίκηση] Αργυροκάστρου. Προς τούτο και σύμφωνα με το κατάστιχο, με ημερομηνία 10 Μαΐου (1)310 [Εγείρας = 1892 μ.Χ.] και αριθ. εκατόν είκοσι πέντε, που υποβλήθηκε από το μουτεσαριφλίκι [= επαρχία] Αργυροκάστρου προς τη Νομαρχία, κοινοποιήθηκε από το Νομαρχιακό Διοικητικό Συμβούλιο, ότι το αναφερόμενο σχολείο θα πρέπει να λειτουργεί στα πλαίσια των διατάξεων της περικοπής που έχει σχέση με τα σχολεία και η περικοπή αυτή περιλαμβάνεται στις διακοινώσεις που χαριστικά δόθηκαν στο Πατριαρχείο.
Για το σκοπό αυτό χορηγήθηκε η άδεια, μετά την εγγραφή (του Αρρεναγωγείου) από μέρους της Διεύθυνσης της Παιδείας.
10 Κιανούν-ι Σανί (1)310 (Εγείρας) = (10 Ιανουαρίου 1892 μ.Χ.)
Παρατηρούμε την όλη διαδικασία για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας του Σχολείου, Αρρεναγωγείου, με αρχή τη μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως και με τέλος το Υπουργείο παιδείας στην Κων/πολη. Στη συνέχεια λειτούργησε στο χωριό και Παρθεναγωγείο, (υπάρχουν σχετικές φωτογραφίες), χωρίς δυστυχώς να διασωθεί η χορηγηθείσα σχετική του άδεια.

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ